.
Święta cesarzowa i wyznawczyni (255-330).Znana również jako: Flawia Julia Helena, Helena z Konstantynopola.
Cima da Conegliano, ok. 1495r.
National Gallery of Art w Waszyngtonie
Urodziła się w Drepanum w Bitynii. O wczesnych latach jej życia niewiele wiadomo, najprawdopodobniej była córką karczmarza.
Została żoną cesarza Konstancjusza I Chlorusa, gdy ten pełnił jeszcze funkcję oficera w armii. Porzucił ją w 292 roku, żeby ze względów politycznych poślubić Teodorę, córkę cesarza Maksymiana. Helena nie wyszła ponownie za mąż i żyła samotnie na dworze w Trewirze, wraz z jedynym synem, który darzył ją przywiązaniem i głębokim szacunkiem. Gdy Konstantyn został cesarzem rzymskim, w 306 roku sprowadził matkę na dwór, a w 325 nadał jej tytuł Augusty.
Kościół p.w. Najświętszego Zbawiciela w Milwaukee, Wisconsin
Mając 64 lata św. Helena przyjęła chrzest. Po przyznaniu jej tytułu Augusty, otrzymała nieograniczony dostęp do cesarskiego skarbca, w celu wyszukania relikwii chrześcijańskich. Pielgrzymowała do Ziemi Świętej, gdzie ufundowała Bazylikę Narodzenia Pańskiego w Betlejem, Świętego Krzyża i Zmartwychwstania na Golgocie w Jerozolimie oraz Wniebowstąpienia Pańskiego na Górze Oliwnej.
"Tres Belles Heures de Notre Dame"
ilum. Jan van Eyck, 1422-24
Museo Civico w Turynie, Piemont
Bazylika Grobu Pańskiego w Jerozolimie
Płyta w miejscu, gdzie św. Helena odnalazła Krzyż
Bazylika Grobu Pańskiego w Jerozolimie
Kaplica św. Heleny
W czasie tej wyprawy odkryła trzy krzyże na Kalwarii. Za radą biskupa Makarego
z Jerozolimy przyniesiono umierającą kobietę, aby przekonać się, który krzyż jest Krzyżem Pana Jezusa. Gdy kobieta dotknęła trzeciego, ostatniego krzyża odzyskała zdrowie. W tym miejscu Konstantyn wybudował Bazylikę Grobu Świętego.
Święte Schody w Rzymie
Św. Helena odkryła również gwoździe, którymi przybito Pana Jezusa do krzyża oraz przywiozła do Rzymu Święte Schody (Scala Sancta), pochodzące z pałacu Piłata.
Na polecenie papieża Sykstusa V w 1589 roku umieszczono je w kaplicy
św. Wawrzyńca, naprzeciw Bazyliki p.w. św. Jana na Lateranie.
Bazylika św. Piotra w Rzymie
Andrea Bolgi, 1635r., figura za Konfesją św. Piotra
Znana była ze swojej hojności dla ubogich, troszczyła się o więźniów i skazanych na banicję. Wpłynęła na syna, aby wydał prawa, które zapewniały opiekę nad wdowami, sierotami, porzuconymi dziećmi, jeńcami i niewolnikami.
Mauzoleum św. Heleny w Rzymie
Św. Helena zmarła 18 sierpnia 330 roku w Nikomedii, a jej ciało przewieziono do Rzymu. Cesarz wystawił jej mauzoleum w pobliżu bazyliki p.w.
św. Piotra i św. Marcelina, a jej doczesne szczątki złożono w porfirowym sarkofagu.
Kościół p.w. św. Lupusa i św. Idziego w Paryżu
W 840 roku część relikwii przeniesiono do kościoła p.w. Maryi Bramy Niebios
(Santa Maria Aracoeli) w Rzymie, a resztę wywieziono do benedyktyńskiego opactwa św. Piotra w Hautvillers w Szampanii. W czasie rewolucji francuskiej jeden z zakonników ukrył relikwie, później umieszczono je w kościele p.w. św. Lupusa
i św. Idziego (St-Leu et St-Giles) w Paryżu. Sarkofag w którym była pochowana znajduje się w Muzeum Watykańskim Pio-Clementino.
Pustelnia św. Heleny w Kalwarii Zebrzydowskiej
Kult św. Heleny w Polsce był powiązany z drzewem Krzyża i Grobem Chrystusowym.
W Kalwarii Zebrzydowskiej w XVII wieku wystawiono Pustelnię św. Heleny z kaplicą, obdarzoną licznymi odpustami. W Wielkopolsce jej kult łączono z kultem bł. Jolanty Heleny, która żywiła szczególne nabożeństwo do Męki Pańskiej.
Kościół p.w. św. Heleny w Nowym Sączu
Patronka:
Bazylei, Frankfurtu nad Menem; diecezji Ascoli, Pesaro, frankfurckiej, trewirskiej, bamberskiej; konwertytów, chorych na raka, archeologów, farbiarzy, igielników, wytwórców gwoździ. Wzywana w kłopotach w małżeństwie.
Ikonografia:
Przedstawiana w stroju z epoki. Jej atrybutem jest: krzyż, trzy gwoździe, makieta kościoła, korona.
Madonna adorująca Hostię ze św. Heleną i św. Ludwikiem IX
Jean-Auguste-Dominique Ingres, 1842r.
Metropolitan Museum of Art w Nowym Jorku
Impresje muzyczne:
Mikołaj Zieleński "Per signum Crucis. In festo Inventionis Sanctae Crucis" (motet)
Johann Caspar Fisher "Missa inventionis Sanctae Crucis"
Leonardo Leo "San't Elena al Calvario" (1732, oratorium)
Johann Adolf Hasse "St Elena al Calvario" (1747, oratorium)
Marianne Martinez "San't Elena al Calvario" (1781, oratorium)
Impresje literackie:
Evelyn Waugh "Helena" (1950)
Wizja św. Heleny
Paolo Veronese, 1575-78
National Gallery w Londynie
Wizja św. Heleny
Paolo Veronese, ok. 1580r.
Pinacoteca Vaticana w Rzymie
.