Św. Grzegorz VII

.

Święty papież i wyznawca (1015-1085).

Znany również jako: Grzegorz VII Odkupiciel, Hildebrand.

 Barcelona, 1880r.

Następca papieża Aleksandra II, został wybrany 22 kwietnia 1073 roku.
Był sto pięćdziesiątym piątym papieżem (wg listy kard. Mercati z 1942).

Dom rodzinny św. Grzegorza VII w Sovana, Toskania

Obecnie mieści się w nim muzeum mięczaków

Urodził się w Sovana w Toskanii, pochodził z ubogiej rodziny, a ponieważ wykazywał niezwykłe zdolności, został oddany na naukę do kanoników na Lateranie. Jako dorastający młodzieniec, czując powołanie do życia zakonnego, udał się do klasztoru Matki Bożej na Awentynie, gdzie jego wuj był opatem. Wśród jego nauczycieli był Jan Graziano, późniejszy papież Grzegorz VI. Gdy cesarz Henryk III złożył Grzegorza VI z tronu papieskiego i skazał na wygnanie w Kolonii, Hildebrand po przyjęciu święceń subdiakonatu wyruszył wraz z nim.

 Manuskrypt z XIw.

Po śmierci papieża Hildebrand udał się do Cluny, z zamiarem pozostania tam na stałe. Jednak tak się nie stało. Gdy bowiem biskup Toul, Bruno Egisheim-Dagsburg, człowiek dobry, lecz słabego charakteru, został wyniesiony na stolicę Piotrową przez Henryka III, gdzie miał się poddać pod głosowanie tamtejszego kleru, spotkał po drodze Hildebranda, który powiedział mu, że uważa go za apostatę, ponieważ przed dokonaniem wyborów w Rzymie, występuje jako papież. Biskup wziął sobie te słowa do serca, a przywdziawszy szaty pielgrzymie, udał się w dalszą drogę razem z Hildebrandem. Fakt ten wyemancypował papieża Leona IX spod supremacji Henryka III i zapewnił Kościołowi swobodę od zbytnich wpływów cesarza. Hildebrand został przez papieża mianowany kardynałem i otrzymał zarząd nad patrymoniami kościelnymi. W 1051 roku został opatem w klasztorze św. Pawła w Rzymie, a dwa lata później jako legat papieski wyruszył do Galii, dla stłumienia herezji Berengariusza z Tours. Po przybyciu na miejsce, otrzymał wiadomość o śmierci papieża, powrócił więc do Rzymu. Kler i lud rzymski chcieli powołać Hildebranda na następcę papieża Leona, lecz on odmówił przyjęcia tej godności.

Ogłoszenie zakazu świeckiej inwestytury

Katedra p.w. św. Heleny w Helena, Montana

We wrześniu 1054 roku, na czele rzymskiej legacji, na dwór w Moguncji przybył kardynał Hildebrand, prosząc cesarza, aby desygnował swego doradcę, biskupa Eichstatt Gebharda na papieża. Cesarz wyraził zgodę, lecz biskup uzależnił swoją decyzję, od tego czy cesarz zwróci Stolicy Apostolskiej odebrane jej dobra. W kwietniu 1055 roku biskup Gebhard został formalnie obrany papieżem i przyjął imię Wiktora II.

Na początku 1056 roku papież odesłał Hildebranda do Galii z zadaniem zwalczenia symonii, do pomocy wyznaczono legatów papieskich - arcybiskupa Arles Raimbauda i arcybiskupa Aix Pontiusa. Na synodzie w Lyonie Hildebrand złożył z urzędu sześciu biskupów, oskarżonych o świętokupstwo.

 Barcelona, 1882r.

W 1055 odbyła się rada we Florencji, na której staraniem Hildebranda uchwalono szereg postanowień, dotyczących Państwa Kościelnego, symonii oraz moralności kleru.

Po śmierci papieża Wiktora II powołano na Stolicę Apostolską, bez porozumienia z dworem cesarskim, kardynała Fryderyka, z domu książąt lotaryńskich, opata na Monte Cassino, który przybrał imię Stefana IX. Aby uzyskać aprobatę dla tego wyboru, posłano do Niemiec z misją kardynała Hildebranda. Zanim ten jednak ukończył pertraktacje, papież św. Stefan IX zmarł. Po jego śmierci, dzięki poparciu rodu Tusculani, wdarł się na tron papieski biskup Velletri, Jan Mincius. Kardynałowie sprzyjający reformie Kościoła nie uznali tego wyboru i obrali na papieża w 1058 roku arcybiskupa Florencji Gerarda de Bourgogne, który przybrał imię Mikołaj II. Nowy papież uzyskał poparcie cesarza Henryka IV, a na synodzie rok później zdetronizowano Benedykta i obłożono klątwą. Gdy umarł papież Mikołaj II, kolegium kardynalskie po raz pierwszy dokonało wyboru papieża, nominując biskupa Lukki, Anzelma da Baggio, który wybrał imię Aleksandra II, a Hildebrand otrzymał nominację na kanclerza.

 Carlo Saraceni, fragm., XVIIw.

Dnia 22 kwietnia 1073 roku na pogrzebie papieża Aleksandra II lud rzymski wołał, że papieżem ma zostać kardynał Hildebrand. Kolegium kardynałów potwierdziło ten wybór, a kardynał zasiadł na tronie Piotrowym jako Grzegorz VII, na cześć swojego nauczyciela Grzegorza VI. Intronizacja odbyła się 30 czerwca 1073 roku w bazylice pw. św. Piotra w Okowach.

Biskupi niemieccy znając stanowczość Hildebranda w przeprowadzaniu reform, starali się bezskutecznie wpłynąć na cesarza Henryka IV, aby nie zatwierdził tego wyboru. Z tego okresu pochodzi dokument papieski, nazywany Dictatus Papae, stanowiący papieski program reformy, opierającej się na uniwersalizmie papieskim, zawarty w 27 artykułach. Aby ten plan przeprowadzić św. Grzegorz VII musiał uniezależnić wyższe i niższe duchowieństwo spod władzy świeckiej, stąd jego walka z inwestyturą i symonią oraz stanowcze wprowadzenie osłabionej nieco w ubiegłych stuleciach zasady celibatu duchowieństwa. Nowych biskupów zobowiązał do składania papieżowi przysięgi wierności i wizyty w Stolicy Apostolskiej (visitatio liminum ad limina). Urzeczywistnienie tych planów zależało przede wszystkim od tego, jak się do nich odniesie cesarz Henryk IV, a ten początkowo sprzyjał papieskim zamiarom i starał się o jego przychylność.

 Dictatus Papae

Na synodzie wielkopostnym zwołanym w 1074 roku w Rzymie, przybyli oprócz biskupów włoskich, biskupi hiszpańscy i niemieccy. Wznowiono na nim dekrety papieża Leona IX i Mikołaja II przeciw symonii i klerogamii. Pozbawiono na nim wszystkich żonatych i symoniackich księży prawa spełniania funkcji sakralnych oraz ustanowiono surowe kary przeciwko łamiącym postanowienia synodu. Papież zabronił nadawania godności kościelnych przez świeckich, a szczególnie inwestytury biskupów przez króla Niemiec. Celem tego zarządzenia było przywrócenie kanonicznego wyboru biskupów i opatów. Zarządzenia te papież powtórzył w liście apostolskim "Cum apostolica" z marca 1074 roku, skierowanym do biskupów niemieckich i zobowiązał ich do całkowitego wykorzenienia nadużyć. Wysyłając listy papież wysłał również legatów do poszczególnych państw w celu wprowadzenia w życie zarządzeń. Biskupi niemieccy i kler gwałtownie powstali przeciw reformom i wyrażonemu przez papieskich posłów żądaniu zwołania niemieckiego synodu. Również biskupi francuscy na synodzie paryskim w 1075 roku wyrazili stanowczy opór w sprawie zwalczania klerogamii.

 Papież nakłada ekskomunikę na Henryka IV

W styczniu 1075 roku św.Grzegorz zwołał do Rzymu synod, na którym powtórzono wcześniejsze postanowienia dotyczące celibatu, symonii i inwestytury oraz zagrożono klątwą łamiącym je, bez względu na stanowisko w państwie i Kościele. Zasadę tę zaczęto bezwzględnie przeprowadzać. Pomiędzy innymi pod karę podpadło pięciu biskupów-doradców znajdujących się na dworze cesarskim.

 Herb papieski

Cesarz Henryk IV zwyciężywszy Sasów, zażądał od papieża złożenia z urzędów wszystkich biskupów saskich występujących w czasie wojny przeciw niemu. Jednocześnie cesarz obsadził kilka urzędów kościelnych w Niemczech i w Italii bez wiedzy papieża, w tym arcybiskupstwo mediolańskie. Wysłał również jednego ze swoich doradców, hrabiego Eberharda, na dwór Roberta Guiscarda w celu zawiązania koalicji antypapieskiej. Henryk posunął się nawet do tego, że posłał do Rzymu spiskowców, którzy w Boże Narodzenie w czasie odprawiania Mszy Świętej, rzucili się na papieża, uprowadzili z kościoła i poranili. Św. Grzegorza uratował lud, który rzucił się na oprawców i zmusił do ucieczki. Papież w 1075 roku wysłał do cesarza poselstwo z instrukcjami i listem. Henryk IV przyjął poselstwo i list papieski z lekceważeniem i wbrew papieskiej prośbie, nie wypuścił uwięzionych biskupów z więzienia. Wtedy legaci oświadczyli, że 22 lutego w Rzymie odbędzie się synod, na który cesarz ma się stawić i usprawiedliwić ze swego postępowania, w razie zaś odmowy zostanie wyklęty. Henryk odesłał legatów z niczym, a sam zwołał 24 stycznia 1076 roku wszystkich biskupów i legatów swego państwa do Wormacji (Worms), ogłaszając w sarkastycznym pamflecie, iż składa papieża Grzegorza VII z tronu Piotrowego, wzywając lud rzymski do usunięcia papieża siłą. Na synod wormacki nie przybyli metropolici z Magdeburga, Bremy, Hamburga, Salzburga i Kolonii, nie wysłali też swoich zastępców.

Henryk IV przed św. Grzegorzem VII w Canossie

Gdy papież otrzymał cesarski list, wzywający go do złożenia papieskiej godności, ogłosił wobec całego rzymskiego synodu i matki Henryka, królowej Agnieszki, dekret "Beate Petre apostolarum princeps", w którym pozbawił go tronu i obłożył go i jego zwolenników uroczystą klątwą. W Italii i w Niemczech potworzyły się stronnictwa wzajemnie się zwalczające.

Ruiny zamku w Canossie

Książęta sascy i szwabscy, zebrali się 16 października 1076 roku w Tryburze, gdzie przybyli również papiescy legaci, aby określić swoje stanowisko wobec Henryka IV.
Po długich naradach postanowiono skłonić papieża do przyjazdu do Augsburga, aby tam na zebraniu książąt rozstrzygnął sprawę obu stron, a gdyby Henryk w przeciągu roku, nie postarał się o zdjęcie z siebie klątwy, był zobowiązany stawić się przed sejmem Rzeszy i poddać się jego decyzji. Sędzią miał być papież wezwany do Niemiec przez książąt. Aż do tego czasu Henryk miał się powstrzymać ze sprawowaniem władzy, nie wolno mu było używać żadnych oznak królewskich i miał mieszkać w Spirze. Cesarz poddał się tym decyzjom i wystosował do papieża prośbę, aby mu pozwolił w Rzymie wykonać akt poddania się, aby zapobiec nawiązaniu ścisłej koalicji między papieżem a książętami niemieckimi. Papież oznajmił poselstwu i zebranym książętom, że w wyznaczonym dniu stawi się w Augsburgu i wyruszył w drogę. W Vercelli otrzymał wiadomość, że Henryk idzie do Italii, a nie dowierzając mu, za radą księżnej Matyldy Toskańskiej schronił się w jej obronnym zamku w Canossie. Cesarz udał się tam za papieżem i odbył trzydniową pokutę, 25-28 stycznia 1077 roku, został uwolniony od klątwy, pod warunkiem że stawi się na zjeździe książąt w Augsburgu, gdzie papież miał pośredniczyć w załagodzeniu sporu pomiędzy nim a jego przeciwnikami i zagwarantuje papieżowi bezpieczną drogę do Niemiec.

Zamek św. Anioła w Rzymie

Zanim papież wrócił z Canossy do Rzymu, w Niemczech zaszły poważne zmiany. Gdy zjazd w Augsburgu na który papież nie mógł przybyć z powodu zasadzek Henryka nie odbył się, a ten nie dopełnił również żadnego z uczynionych przyrzeczeń, Rudolf Szwabski, szwagier Henryka IV, zorganizował zjazd w Forcheim w marcu 1077 roku, na którym został wybrany królem. Rudolf zapewnił papieża o posłuszeństwie i zagwarantował kanoniczne wybory biskupów i opatów.

Jesienią 1078 roku do Rzymu zwołano kolejny synod, ma którym zagrożono biskupom karą suspensy za tolerowanie klerogamii w swoich diecezjach, a księży kupujących godności kościelne zawiesił w czynnościach sakralnych. Na wiosennym synodzie w roku następnym papież ogłosił wszystkie święcenia kapłańskie, udzielane przez suspendowanych biskupów za nieważne prawnie.

Śmierć św. Grzegorza VII

Papież początkowo zachowywał neutralność w sporze niemieckim, ale gdy szala zwycięstwa przechyliła się na rzecz Henryka, ten zażądał papieskiego poparcia i zagroził, że w innym wypadku wybierze antypapieża. W marcu 1080 roku papież uznał Rudolfa za króla, rzuciwszy ponownie klątwę na Henryka. Wyklęty cesarz zwołał w czerwcu 1080 roku przychylnych sobie biskupów do tyrolskiego Brixen i polecił wybrać na papieża arcybiskupa Rawenny Wiberta (Gwiberta). Ten przybrał imię Klemensa III i rzucił klątwę na Rudolfa, po czym udał się do Italii wraz z Henrykiem i licznym wojskiem przeciw św. Grzegorzowi.

 Katedra w Salerno

Większość biskupów nieprzychylna reformom opuściła papieża i na synodzie w Pawii uznała Klemensa. Rudolf Szwabski zmarł i św. Grzegorz znikąd nie mógł się spodziewać pomocy. Gdy Henryk otoczył Rzym, mieszkańcy stawili mu dzielny opór i wytrzymali dwuletnie oblężenie. Po wejściu do Wiecznego Miasta intronizowano antypapieża Klemensa, który na Wielkanoc 1084 roku koronował Henryka IV.
Św. Grzegorz VII schronił się w Zamku św. Anioła, na pomoc wyruszył mu Robert Guiscard. Niestety kilka dni po uwolnieniu papieża, na ulicach miasta wybuchła straszna rzeź pomiędzy Rzymianami i Normanami. Duża część miasta legła w gruzach, a gdy normańskie wojska wzięły górę i zaczęły w okrutny sposób obchodzić się z pokonanymi, sprzedając ich do niewoli, lud rzymski obarczył winą za ten stan rzeczy papieża.

Sarkofag z relikwiami św. Grzegorza VII

Katedra w Salerno

Św. Grzegorz udał się do Salerno, gdzie zmarł 25 maja 1085 roku.Umierając powiedział: "Dilexi iustitiam et odivi iniquitatem, propterea morior in exilio" (Umiłowałem sprawiedliwość, a znienawidziłem nieprawość, dlatego umieram na wygnaniu). W 1584 roku imię św. Grzegorza VII papież Grzegorz XIII umieścił w Martyrologium Rzymskim, papież Paweł V oficjalnie zaliczył go w poczet świętych w 1606, a Aleksander VII i Klemens XI pozwolili oddawać cześć publiczną, w 1728 roku papież Benedykt XIII rozciągnął jego cześć na cały Kościół. W 1961 roku sarkofag z relikwiami św. Grzegorza przewieziono do Rzymu w specjalnym wagonie-kaplicy, aby wierni mogli oddać mu hołd.

Woskowa figura z relikwiami św. Grzegorza VII

Katedra w Salerno

Czynił usilne starania w celu połączenia wschodniego Kościoła z zachodnim, wezwał chrześcijan państw zachodnich, aby przyszli z pomocą chrześcijańskiemu Wschodowi pustoszonemu przez Turków. Za rządów św. Grzegorza VII Sardynia uznała nad sobą zwierzchnictwo papieża. Księciu Chorwacji i Dalmacji Demetriuszowi udzielił królewskiego tytułu, odebrawszy od niego przysięgę, że pozostanie wierny Stolicy Apostolskiej, zapewniając mu jednocześnie spokój ze strony Wenecji i Bizancjum. Z pomocą Wilhelma wprowadził w Anglii gregoriańskie prawo kościelne.

Św. Grzegorz był w całym tego słowa znaczeniu papieżem i mnichem, sługą Chrystusa i następcą św. Piotra. Jako zakonnik reprezentował ideał mnicha o surowej ascetycznej pobożności. Jako papież stał się nieustraszonym władcą całego chrześcijaństwa. Źródłem jego działania były motywy czysto religijne, ogromne umiłowanie Kościoła oraz pełna świadomość obowiązku, wynikającego z urzędu pasterza całego Kościoła. Wzniecił myśl o wyprawach krzyżowych, sam pragnął udać się do Ziemi Świętej, aby uwolnić grób Chrystusa z rąk niewiernych. Dzieło papieża wpłynęło znacząco na rozwój życia religijnego wśród wiernych.

Ikonografia:
Przedstawiany najczęściej w pontyfikalnych szatach papieskich. Jego atrybutem jest: tiara, gołębica, księga.

Varia:
W 1075 roku papież Grzegorz VII ponownie erygował metropolię gnieźnieńską, a królowi Bolesławowi Śmiałemu udzielił zgody na koronację. Podczas sporu o inwestyturę z cesarzem niemieckim Bolesław stanął po stronie papiestwa. Stosunki te zostały zerwane po zabójstwie biskupa św. Stanisława w 1079 roku.

.