30 listopada 2010

Św. Andrzej Apostoł

.
Święty apostoł i męczennik (zm. ok. 65-70).

Simone Martini, ok. 1326r.
Metropolitan Museum of Art w Nowym Jorku

Urodził się w Betsaidzie, był synem Jony i bratem Szymona. Zajmował się rybołówstwem (J I,44). Był uczniem Jana Chrzciciela, a gdy ten pokazał mu Mesjasza, św. Andrzej poszedł za Chrystusem (J I, 36), wkrótce też przyprowadził do Niego swojego brata, zwanego później Piotrem (J I, 41). Obaj bracia mieszkali w Kafarnaum i trudnili się łowieniem ryb. Prawdopodobnie św. Andrzej był młodszy od swego brata i nie miał żony, ponieważ mieszkał w domu świekry
św. Piotra.

Powołanie św. Andrzeja i św. Piotra, XVw.

Po powtórnym wezwaniu przez Chrystusa, jako prawdziwy uczeń, opuszcza dom, pozostawia swoje dotychczasowe zajęcia i udaje się za Jezusem (Mt IV, 18; Mk I, 16; Łk V,2). Euzebiusz w "Historii Kościoła" podaje, że św. Andrzej nauczał w ziemi Scytów i w koloniach greckich, na południu Morza Czarnego. Po powrocie do Jerozolimy, przez Neocezareę i Samosatę, udał się do Bizancjum i Achai.
W Patras został skazany na karę śmierci, około roku 65-70, na krzyżu w kształcie litery X, zwanym odtąd krzyżem św. Andrzeja (crux decussata).

Męczeństwo św. Andrzeja
"Les Tres Riches Heures du Duc du Berry", il. bracia Limbourg, XVw.
Złożenie św. Andrzeja do grobu
Anonim. rzeżbiarz flaman., 1510-15
Museum Mayer van den Bergh w Antwerpii

Według św. Hieronima, ciało św. Andrzeja wraz z ciałem św. Łukasza, zostało przewiezione w 357 roku do Konstantynopola i umieszczone w Bazylice Świętych Apostołów. W 1202 roku krzyżowcy przywieźli relikwie do Amalfi.

Głowę św. Andrzeja papież Pius II w XV wieku polecił przewieźć do Rzymu, do Bazyliki p.w. św. Piotra. W 1964 roku Paweł VI nakazał zwrot relikwii kościołowi grekokatolickiemu w Patras.

Pozostałość po tabernakulum na relikwie głowy św. Andrzeja
Isaia da Pisa, ok. 1463r.
Groty Watykańskie pod Bazyliką św. Piotra w Rzymie

Kult św. Andrzeja
Święty cieszył się wielką czcią w całym Kościele. Papież św. Grzegorz I założył ku jego czci kościół i klasztor w Rzymie, otrzymał relikwie św. Andrzeja
z Konstantynopola. Wiele narodów i państw obrało Go sobie za patrona: Szkocja, Neapol, Niderlandy, Hiszpania, Rosja, księstwa Burgundii, Luksemburga, Limburga, Mantui i Szlezwiku.

Bazylika p.w. św. Andrzeja (Sant'Andrea della Valle) w Rzymie


Kult św. Andrzeja w Polsce
Jeden z najwcześniej spotykanych kultów chrześcijańskich na ziemiach polskich. W XI wieku w Krakowie ufundowano kościół mu poświęcony. Najprawdopodobniej kult Świętego szerzyli benedyktyni tynieccy. Do XIII wieku koncentrował się głównie w Polsce środkowej, wiek później dotarł na Śląsk. Najwięcej kościołów p.w. św. Andrzeja budowano w Wielkopolsce i na Śląsku. W XVII wieku jezuici
w swoich teatrach wystawiali "Dialog św. Andrzeja".

Relikwie św. Andrzeja
Kościół p.w. św. Andrzeja w Szaflarach

Jednym z pierwszych polskich wizerunków św. Andrzeja jest polichromia
z XIV wieku w kościele parafialnym w Jasionej.

W listopadzie 2003 roku sprowadzono relikwie Świętego do kościoła św. Andrzeja w Warszawie.

 Kościół p.w. św. Andrzeja w Wyszkach

W Wyszkach w 1457 roku wybudowano drewniany kościół ku czci Świętego, który przetrwał aż do 1905 roku. Na jego miejscu wystawiono murowany neogotycki. Odpust św. Andrzeja poprzedza czterdziestogodzinne nabożeństwo.

W Częstochowie w kościele p.w. św. Andrzeja i św. Barbary jest przechowywany relikwiarz św. Andrzeja z drugiej połowy XIX wieku. W kościele wisi również obraz ze Świętym z 1747 roku.

Postać św. Andrzeja znajduje się w herbie Złoczewa i Przemętu.

Francois Duquesnoy, 1629-33
Bazylika p.w. św. Piotra w Rzymie
 Camillo Rusconi, 1708-09
Bazylika p.w. św. Jana na Lateranie w Rzymie

Patron:
Szczęśliwych małżeństw, swatów, górników, podróżnych, żeglarzy, rzeźników, rybaków, handlarzy ryb, woziwodów, powroźników, rycerstwa.
Wzywany o pomoc w wyproszeniu potomstwa; w czasie burz, skurczy.

Ikonografia:
Przedstawiany jako starszy mężczyzna w tunice lub płaszczu, często w czasie męczeńskiej śmierci. Jego atrybutem jest: palma, krzyż w kształcie litery X, księga, zwój, sieć, ryby.

 Relikwiarz procesyjny św. Andrzeja w Amalfi


Impresje muzyczne:
Joseph Leopold Eybler - "Missa Sanctae Andreae"
Mikołaj Zieleński - "Mihi autem nimis" (symfonia sacra)
Mikołaj Zieleński - "Venite post me" (pseudomonodia na jeden głos)

Jusepe de Ribera, 1616-18
Kolekcja prywatna

Przysłowia:
Gdy św. Andrzej ze śniegiem przybieży, sto dni śnieg w polu leży.
Kiedy na św. Andrzeja poleje, poprószy, cały rok nie w porę rolę moczy i suszy.
Na św. Jędrzej szukają baby przędzy.
Na św. Andrzeja trza kożucha dobrodzieja.
Św. Andrzej wróży szczęście i szybkie zamęście.
Śnieg na św. Andrzeja to dla zboża zła nadzieja.
Jeżeli na św. Andrzeja wiatr i mgła, to od Bożego Narodzenia będzie sroga zima.
Gdy w Andrzeja deszcz lub slota, w grudniu drogi bez błota.

Agriope keyserlingi - Krzyżak św. Andrzeja

Varia:
W południowej Australii występuje pająk Argiope keyserlingi nazywany potocznie pająkiem krzyżakiem św. Andrzeja, ponieważ swe sieci przedzie w kształcie
litery X.

Order św. Andrzeja

W carskiej Rosji w latach 1698-1917 nadawano Order św. Andrzeja, najwyższe odznaczenie rosyjskie. Miał tylko jedną klasę i był przyznawany za wybitne osiągnięcia cywilne i wojskowe. Do czasu zniesienia, czyli do rewolucji, przyznano ponad tysiąc odznaczeń.

Lektura:
Jakub de Voragine "Złota legenda" - "Żywot św. Andrzeja"

.