Św. Mikołaj z Miry

.

Święty biskup i wyznawca (zm. ok. 350).

Znany również jako: św. Mikołaj z Bari.

Matteo di Giovanni, 1455-60

Lindenau Museum w Altenburgu, Turyngia

Urodził się w Patarze w Lycji, jako jedyny syn bogatych chrześcijan, Epifaniusza
i Johanny. Od najmłodszych lat był wychowywany w bojaźni Bożej i pobożności. Gdy rodzice zmarli w czasie epidemii, wychowaniem chłopca zajął się jego wuj Mikołaj, biskup Patary. Z jego rąk przyjął święcenia kapłańskie i pewien czas
św. Mikołaj spędził w klasztorze Syjonu.

Narodziny św. Mikołaja

"Speculum historiale" V. de Beauvais, XVw.

Został wybrany biskupem Miry (Myry), gdzie wkrótce zasłynął świętością i licznymi cudami. Był obecny na soborze w Nicei, gdzie potępił herezję ariańską, niektóre źródła podają, że spoliczkował Ariusza.

Św. Mikołaj zmarł 6 grudnia około roku 350. Został pochowany w Mirze.

Śmierć św. Mikołaja

Fra Angelico, 1447-48

Galleria Nazionale dell'Umbria w Perugii

Gdy Mira dostała się w ręce Saracenów relikwie św. Mikołaja zabrali żeglarze włoscy i w 1087 roku przewieźli do Bari, gdzie wybudowano kościół ku jego czci, przy którego konsekracji był obecny papież Urban II. Sanktuarium wkrótce stało się jednym z najbardziej znanych miejsc pielgrzymkowych w Europie, a sławę miejsca zwiększały cuda, jakie działy się u grobu świętego biskupa. Na pamiątkę przeniesienia relikwii w dniach 7-9 maja w Bari odbywa się wielkie święto, Festa di San Nicola. W dniu 8 maja relikwiarz św. Mikołaja jest przewożony łodzią wzdłuż wybrzeży miasta, towarzyszą mu łodzie mieszkańców.

Bazylika p.w. św. Mikołaja w Bari

Co roku relikwie św. Mikołaja wydzielają mannę, pachnącą różami.

Pielgrzymi u grobu św. Mikołaja w Bari

Gentile da Fabriano, fragm. Ołtarza Quaratesi

National Gallery of Art w Waszyngtonie

 

Sarkofag w którym spoczywał św. Mikołaj w Mirze

W 1950 roku archidiecezja Bari wydała zgodę na zbadanie relikwii przez naukowców, przy okazji remontu kaplicy z sarkofagiem. Latem 2005 roku na podstawie danych, uzyskanych przez naukowców w czasie badań, antropolog Caroline Wilkinson z uniwersytetu w Manchester dokonała rekonstrukcji twarzy św. Mikołaja.
 

 Rekonstrukcja twarzy św. Mikołaja

Kult św. Mikołaja w Polsce
Pierwsze kościoły ku czci Świętego ufundowano w XII wieku w Olechowie
i Gieczu. W XIII i XIV stuleciu co siódmy nowo poświęcony kościół w diecezji poznańskiej nosił wezwanie św. Mikołaja. Powstawały liczne bractwa,
a w XVII wieku teatry jezuickie wystawiały dramaty o życiu Świętego.
Dzień 6 grudnia był wielkim świętem pasterskim, w wigilię pasterze pościli, aby uprosić ochronę swoich stad przed wilkami. Był to również dzień ofiar składanych w kościele. Zwyczaj obdarowywania dzieci w tym dniu słodyczami do Polski przyszedł z Niemiec, około 1840 roku.

 Kościół p.w. św. Mikołaja w Pierśćcu

W Pierśćcu, nieopodal Skoczowa, w XVI wieku wystawiono kaplicę ku czci
św. Mikołaja, a w XIX wieku wybudowano nowy kościół mu poświęcony. Znajduje się w nim cudowna figura Świętego, pochodząca z XV wieku. Legenda mówi, iż kaleki pasterz wyrzeźbił figurę, a obawiając się reprymendy za marnotrawienie czasu, schował ją w stogu siana. Pewnego dnia ze stogu zaczęło się wydobywać niezwykłe światło i mieszkańcy wsi odkryli ukrytą figurę św. Mikołaja. Ustawili ją na najwyższym wzniesieniu we wsi, aby pokazywała zbłąkanym drogę. W czasie pożaru w 1616 roku, gdy cała miejscowość się spaliła, tylko św. Mikołaj ocalał.

Protestanci kilkakrotnie wyrzucali Świętego z kaplicy, ale ona zawsze wracała na swoje miejsce. Postanowili odrąbać jej ręce i nogi, a później wrzucić do Wisły. Gdy pewnej nocy zbłądzili w drodze, zobaczyli światło, które naprowadziło ich na drogę. Ku ich zdumieniu światło pochodziło z figury, którą wyrzucili. Wzięli ją i zanieśli na jej miejsce.

Kult św. Mikołaja w Pierśćcu rozkwitł w XIX wieku. W 1965 roku biskup Czesław Kominek przywiózł z Bari relikwiarz św. Mikołaja.

 Kościół p.w. św. Mikołaja w Gieczu

Relikwie św. Mikołaja znajdują się również w kościele z XVIII wieku, pod jego wezwaniem w Dzielowie, niedaleko Głubczyc. Sprowadzono je z Bari
w 1968 roku.

Bractwa św. Mikołaja działały w Lublinie, Borszewicach, Malanowie, Sadlnie, Warcie, Wierzchach (do II wojny św.), w niektórych miejscowościach działają nadal: w Korytach (od 1810) i w Końskich (od 1540).

Apoteoza św. Mikołaja (ze św. Łucją i św. Janem Chrzcicielem)

Kościół NMP z góry Karmel (Santa Maria dei Carmini) w Wenecji

Patron:
Rosji, Grecji, Lotaryngii, Apulii, Bari, Neapolu, Sycylii, Amsterdamu.
Dzieci, żeglarzy, rybaków, kupców, podróżników, farmaceutów, łuczników, piekarzy, bednarzy, stajennych, sędziów, studentów, narzeczonych. Wzywany w obronie przed złodziejami. Panny zwracają się do św. Mikołaja z prośbą o dobrego męża.

Ikonografia:
Przedstawiany jako biskup. Jego atrybutem jest: mitra, pastorał, trzy złote kule, trzy sakiewki, trójka dzieci, księga, statek, kotwica, ampułki, jałmużniczka.

 Antyfonarz włoski, II poł. XVw.

Impresje muzyczne:
Franz Joseph Haydn "Missa Sancti Nicolai"
Giovanni Bononcini "San Nicola do Bari" (1693, oratorium)
Modest Mussorgski "Missa Sancti Nicolai"
Benjamin Britten "Saint Nicholas" (1948, kantata)
Arvo Part "Ode III Holy Nicholas"
Jacek Kowalski "Legenda o św. Mikołaju"

Impresje filmowe:
"Nicholas of Myra - the story of saint Nicholas" (2009, reż. Gerald Hartke)

Św. Mikołaj wskrzeszający trzech chłopców

Godzinki Anny z Bretanii, il. Jean Bourdichon, XVIw.

Varia:

W grudniu 2009 roku rząd turecki zgłosił oficjalne żądanie wydania relikwii
św. Mikołaja, podając w uzasadnieniu, iż zostały one nielegalnie wywiezione z Lycji (obecna Turcja) oraz że sam Święty chciał być pochowany w miejscu swoich narodzin (za BBCNews).

Relikwiarz św. Mikołaja, 1661r.

Kościół p.w. św. Mikołaja w Sint-Niklaas

Relikwiarz św. Mikołaja

Katedra p.w. św. Szczepana i św. Serwacego w Halberstadt, Saksonia-Anhalt

Przysłowia:
Jeśli św. Mikołaj lodu nie roztopi, długo będą chuchać w ręce chłopi.

 Róża damasceńska St. Nicholas

Legendy:
Pewien mieszkaniec Patary stracił swój majątek i nie mógł zapewnić posagu swoim trzem córkom, więc postanowił zmusić je do zarabiania na życie
w niemoralny sposób. Gdy św. Mikołaj o tym usłyszał, nocą zakradł się do domu tego człowieka i zostawił trzy mieszki wypełnione złotem. Trzy dziewczęta dzięki temu mogły wyjść za mąż.

Tintoretto

Kunsthistorisches Museum we Wiedniu

Św. Mikołaj pojawił się również przed marynarzami, którzy nie mogli dopłynąć do wybrzeży Lycji, ponieważ rozpętała się straszna nawałnica i doprowadził ich bezpiecznie do brzegu.

Lektura:
Jakub de Voragine "Złota legenda" - "Żywot św. Mikołaja"
Zofia Kossak "Legenda o św. Mikołaju z Pierśćca"

 

.

Św. Franciszek Ksawery SI

Święty kapłan (1506-1552).

Znany również jako: Francisco de Jasso y Azpilicueta, Apostoł Indii.

Francisco de Jasso y Azpilicueta urodził się 7 kwietnia 1506 roku na zamku Xavier w królestwie Nawarry, w arystokratycznej rodzinie Juana de Jasso, doradcy króla Jana III z Nawarry i dony Marii de Xavier y Azpilicueta, jedynej dziedziczki dwóch wielkich rodów szlacheckich. Franciszek był ich piątym i najmłodszym dzieckiem.

 Zamek rodzinny św. Franciszka Ksawerego

W 1512 roku połączone wojska Kastylii i Aragonii podbiły Nawarrę, a cztery lata później miała miejsce rekonkwista, w której brali udział dwaj starsi bracia św. Franciszka. Rodzinę ukarano - dużą część zamku rozebrano, zmniejszając go o ponad połowę, fosę zasypano, ziemie skonfiskowano. Rodzinie pozwolono mieszkać w zamku.

Św. Ignacy Loyola i św. Franciszek Ksawery

G. Battista Gaulli

W 1525 roku św. Franciszek wyjechał na studia do kolegium św. Barbary w Paryżu. Już dwa lata później wykładał filozofię w Beauvais. Razem ze św. Ignacym, bł. Piotrem Fabre i czterema innymi młodzieńcami, których poznał w kolegium, położył podwaliny pod powstanie Towarzystwa Jezusowego, dnia 15 sierpnia 1534 roku, w małej Kaplicy Męczenników na Montmartrze. Wszyscy złożyli śluby ubóstwa, czystości, posłuszeństwa oraz zobowiązali się do nawracania muzułmanów na Bliskim Wschodzie, a gdyby to okazało się niemożliwe, obiecali udać się do Rzymu, oddając się całkowicie na rozkazy papieża. Razem z resztą członków otrzymał święcenia kapłańskie, 24 czerwca 1537 roku,  w Wenecji. Pod koniec października udali się do Bolonii, gdzie pracowali dniem i nocą w miejscowym szpitalu. Później św. Franciszek w Rzymie przez krótki czas pełnił funkcję sekretarza św. Ignacego, gdy ten został pierwszym generałem jezuitów. Jednocześnie gorliwie pełnił posługę kapłańską w kościele św. Wawrzyńca in Damaso.

Św. Franciszek Ksawery adorujący Matkę Bożą z Dzieciątkiem

Michel Corneille, XVIIw.

W 1540 roku po kolejnych odwołaniach do papieża Pawła III z prośbą o wysłanie misjonarzy do Indii portugalskich, w ramach umowy Padroado, król Jan III Aviz mianował św. Franciszka wysłannikiem królewskim i nuncjuszem papieskim.

Dnia 7 kwietnia 1541 roku nowy nuncjusz opuścił Lizbonę wraz z dwoma jezuitami i nowym wicekrólem Martimem Alfonso de Sousa na pokładzie Santiago. Od sierpnia 1541 roku do marca roku następnego pozostawiali w Mozambiku, a 6 maja 1542 roku dotarli do Goa, stolicy portugalskiej kolonii w Indiach, gdzie spędzili kolejne trzy lata.

Kościół p.w. św. Wita w Czeskim Krumlowie, 1897r.

Dnia 20 września 1543 roku, na polecenie wikariusza generalnego, św. Franciszek wyruszył z pierwszą misją do Paravas, na wschodnim wybrzeżu południowych Indii, gdzie mieszkali poławiacze pereł. Mieszkał w jaskini w Manapad, przez trzy miesiące intensywnie ucząc katechizmu dzieci. Później całą swoją energię poświęcił na nawrócenie króla Travancoru, odwiedził również  Cejlon. Postanowił udać się na wschód i w 1545 roku wyruszył w podróż misyjną do Makassar na wyspie Celebes (Indonezja).

Pan Bóg wspomagał apostoła w jego zapale misyjnym, darzył licznymi cudami i darem języków (św. Franciszek znał ich aż dziesięć).

Szaty liturgiczne św. Franciszka Ksawerego

Bazylika Bom Jesus w Goa

W 1549 roku św. Franciszek wyruszył z kilkoma jezuitami do Japonii, gdzie pomimo niechęci bonzów i rozlicznych trudności, udało się im nawrócić wielu mieszkańców. W 1551 roku powrócili do Goa, skąd po krótkim czasie wyruszył z misją do Chin. W tym czasie poważnie zachorował.

Zmarł w nocy z 2 na 3 grudnia 1552 roku na wyspie Sancian, w towarzystwie Chińczyka, którego nawrócił i który służył mu jako tłumacz. Na szyi miał zawieszoną relikwię św. Tomasza Apostoła, formułę profesji zakonnej i autografy swoich przyjaciół-jezuitów.

 Dokument potwierdzający kanonizację św. Franciszka Ksawerego

Został pochowany na plaży, w małej kaplicy. W lutym 1553 roku jego ciało zabrano z wyspy i złożono w tymczasowym grobie w kościele p.w. św. Pawła w Malakka. Dnia 11 grudnia 1553 roku ciało św. Franciszka popłynęło do Goa, do kościoła jezuitów, a w 1637 roku zostało uroczyście wniesione w kryształowo-srebrnym sarkofagu do bazyliki p.w. Najświętszego Zbawiciela (Bom Jesus) w Goa. Na widok publiczny relikwie są wystawiane co dziesięć lat, ostatni raz w 2004 roku.

Bazylika Bom Jesus w Goa

 Wystawienie relikwii św. Franciszka Ksawerego, 1 grudnia 1952 rok

fot. James Burke

Prawe przedramię św. Franciszka w 1614 roku zostało wysłane przez generała jezuitów Klaudiusza Acquaviva do kościoła jezuitów Il Gesu w Rzymie. Inna część kości ramienia trafiła do katedry w Makau, gdzie przechowywana była w srebrnym relikwiarzu, który w 1978 roku został przeniesiony do kościoła p.w. św. Józefa na wyspie Coloane. Następnym miejscem, gdzie relikwiarz trafił jest Muzeum Sztuki Sakralnej przy tamtejszym seminarium.

Relikwiarz św. Franciszka Ksawerego

Katedra NMP w Pampelunie, Nawarra

Św. Franciszka beatyfikował papież Paweł V dnia 25 października 1619 roku, a kanonizował papież Grzegorz XV - 12 marca 1622. W tym samym dniu ogłoszono świętymi: Ignacego Loyolę, Teresę z Avila, Izydora Oracza i Filipa Nereusza.

Kolumnada Berniniego

Lazzaro Morelli, 1669-70

Na kolumnadzie Berniniego znajduje się figura św. Franciszka Ksawerego, po stronie południowej, obok św. Jacka Odrowąża.

Kult św. Franciszka Ksawerego w Polsce
Jego kult szerzyli jezuici, ufundowano kościoły pod jego wezwaniem w Piotrkowie Trybunalskim, Grudziądzu i Krasnymstawie (obecnie kościołów jest 9).

W XIX wieku szczególnym miejscem kultu był Grudziądz i Jabłonowo Pomorskie. We Lwowie działało bractwo św. Franciszka Ksawerego.

 Pojezuicki kościół p.w. św. Franciszka Ksawerego w Grudziądzu

W Grudziądzu kościół wybudowano w XVII wieku, w głównym ołtarzu znajduje się cudowny obraz św. Franciszka w barokowej srebrnej sukience, który do 1722 roku znajdował się w Jabłonowie Pomorskim. Germanizacja i wpływy protestanckie znacznie osłabiły kult Świętego.

Patron:
Australii, Borneo, Chin, Indii, Nowej Zelandii, Japonii, hiszpańskiej Nawarry, niemieckiej Fryzyngi, Goa, Kłodzka (od 1649). Kongregacji Krzewienia Wiary
(od 1904, ob. Kongregacja Ewangelizacji Narodów), Apostolstwa Modlitwy, Misjonarzy Krwi Chrystusa (CPPS), misji w Afryce (od 1927), misjonarzy, misji parafialnych, nawigatorów, hiszpańskich i portugalskich harcerzy-wędrowników. Wzywany w obronie przed epidemią.

Ikonografia:
Przedstawiany w habicie jezuickim, czasem w komży i stule. Jego atrybutem jest: muszla św. Jakuba, gorejące serce, płomienie wydobywające się z piersi, krab, kij pielgrzyma, krzyż, pochodnia.

Varia:
Wstawiennictwu św. Franciszka Ksawerego przypisywano odzyskanie wzroku ciężko choremu św. Kacprowi del Buffalo, który już jako dorosły mężczyzna założył Zgromadzenie Misjonarzy Krwi Chrystusa (CPPS), obierając jako głównego patrona właśnie św. Franciszka.

Od 1940 roku z Pampeluny do Javier wyrusza pielgrzymka ku czci Świętego,
tzw. Javieriada.

Św. Franciszek Ksawery został wybrany patronem Światowych Dni Młodzieży, które odbędą się w Madrycie w 2011 roku.

Cytat:
Życie bez radości obcowania z Bogiem to nie byłoby życie, ale nieustanne umieranie.

Lektura:
ks. Stanisław Cieślak SI "Franciszek Ksawery"
Louis de Wohl "Św. Franciszek Ksawery - Rozniecić ogień"

Św. Bibiana z Rzymu

.

Święta dziewica i męczenniczka (347-ok.361).

Znana również jako: Vibiana, Vibiana.

Giovanni Lorenzo Bernini, 1626r.

Kościół p.w. św. Bibiany w Rzymie

Urodziła się w 347 roku w Rzymie, była córką rzymskiego prefekta św. Flawiana
i św. Dafrozy. Po objęciu tronu przez cesarza Juliana Apostatę, który wznowił prześladowania chrześcijan, jej ojca pozbawiono urzędu. Przyłapany przez swojego następcę, Aproniana, w czasie pochówku trzech męczenników, został napiętnowany jako niewolnik i zesłany do Aquas Taurinas, gdzie zginął śmiercią męczeńską w grudniu 361 roku.

Św. Justyna i św. Bibiana (po prawej)

Fragm. fresku "Procesja dziewic i męczenniczek"

Bazylika p.w. Chrystusa Króla w Lovere, Lombardia

Św. Dafrozę i jej obie córki - św. Bibianę i św. Demetrię - uwięziono najpierw
w domu, później przewieziono do rzymskiego więzienia. Gdy nieustannie namawiane i zastraszane kobiety nie chciały porzucić wiary, prefekt rozkazał ściąć matkę, a św. Demetria wycieńczona więzieniem zmarła z imieniem Jezus na ustach.

Kolumna przy której ubiczowano św. Bibianę

Kościół p.w. św. Bibiany w Rzymie

Św. Bibianę podstępem próbowano pozbawić niewinności, ale jej stałość
i niezłomność w końcu tak rozwścieczyły cesarskiego urzędnika, że kazał ją przywiązać do słupa i ubiczować na śmierć, rzemiennymi dyscyplinami zakończonymi ołowianymi kulkami. Ciało kazał rzucić psom, ale te nie chciały jej ruszyć. Po dwóch dniach ciało św. Bibiany zabrał kapłan Jan, który przeniósł je do pałacu swego ojca, a później przekazał Olimpii, krewnej św. Flawiana.

 Kościół p.w. św. Józefa w Puebla, Meksyk

Papież św. Symplicjusz wybudował kościół nad grobem Świętej, który poświęcono w 427 roku. Relikwie św. Bibiany oraz jej matki i siostry odkryto w kamiennym sarkofagu z III wieku. Złożono je w marmurowej urnie, która jest przechowywana pod głównym ołtarzem.

 Kościół p.w. św. Bibiany (Santa Bibiana) w Rzymie

Autor przewodnika "Stołecznego miasta Krakowa kościoły i klejnoty",
Piotr Jacek Pruszcz, podaje, że w krakowskim kościele p.w. św. Mikołaja znajdowały się relikwie św. Bibiany.

Patronka:
Epileptyków, osób psychicznie chorych, samotnych kobiet. Wzywana w obronie przed atakami padaczki, bólami głowy.

Ikonografia:
Przedstawiana jako młoda kobieta, często w czasie męczeńskiej śmierci.
Jej atrybutem jest: palma, kolumna, bicz, wieniec z róż.

.

Św. Andrzej Apostoł

.

Święty apostoł i męczennik (zm. ok. 65-70).

Simone Martini, ok. 1326r.

Metropolitan Museum of Art w Nowym Jorku

Urodził się w Betsaidzie, był synem Jony i bratem Szymona. Zajmował się rybołówstwem (J I,44). Był uczniem Jana Chrzciciela, a gdy ten pokazał mu Mesjasza, św. Andrzej poszedł za Chrystusem (J I, 36), wkrótce też przyprowadził do Niego swojego brata, zwanego później Piotrem (J I, 41). Obaj bracia mieszkali w Kafarnaum i trudnili się łowieniem ryb. Prawdopodobnie św. Andrzej był młodszy od swego brata i nie miał żony, ponieważ mieszkał w domu świekry
św. Piotra.

Powołanie św. Andrzeja i św. Piotra, XVw.

Po powtórnym wezwaniu przez Chrystusa, jako prawdziwy uczeń, opuszcza dom, pozostawia swoje dotychczasowe zajęcia i udaje się za Jezusem (Mt IV, 18; Mk I, 16; Łk V,2). Euzebiusz w "Historii Kościoła" podaje, że św. Andrzej nauczał w ziemi Scytów i w koloniach greckich, na południu Morza Czarnego. Po powrocie do Jerozolimy, przez Neocezareę i Samosatę, udał się do Bizancjum i Achai.
W Patras został skazany na karę śmierci, około roku 65-70, na krzyżu w kształcie litery X, zwanym odtąd krzyżem św. Andrzeja (crux decussata).

Męczeństwo św. Andrzeja

"Les Tres Riches Heures du Duc du Berry", il. bracia Limbourg, XVw.

Złożenie św. Andrzeja do grobu

Anonim. rzeżbiarz flaman., 1510-15

Museum Mayer van den Bergh w Antwerpii

Według św. Hieronima, ciało św. Andrzeja wraz z ciałem św. Łukasza, zostało przewiezione w 357 roku do Konstantynopola i umieszczone w Bazylice Świętych Apostołów. W 1202 roku krzyżowcy przywieźli relikwie do Amalfi.

Głowę św. Andrzeja papież Pius II w XV wieku polecił przewieźć do Rzymu, do Bazyliki p.w. św. Piotra. W 1964 roku Paweł VI nakazał zwrot relikwii kościołowi grekokatolickiemu w Patras.

Pozostałość po tabernakulum na relikwie głowy św. Andrzeja

Isaia da Pisa, ok. 1463r.

Groty Watykańskie pod Bazyliką św. Piotra w Rzymie

Kult św. Andrzeja
Święty cieszył się wielką czcią w całym Kościele. Papież św. Grzegorz I założył ku jego czci kościół i klasztor w Rzymie, otrzymał relikwie św. Andrzeja
z Konstantynopola. Wiele narodów i państw obrało Go sobie za patrona: Szkocja, Neapol, Niderlandy, Hiszpania, Rosja, księstwa Burgundii, Luksemburga, Limburga, Mantui i Szlezwiku.

Bazylika p.w. św. Andrzeja (Sant'Andrea della Valle) w Rzymie

Kult św. Andrzeja w Polsce
Jeden z najwcześniej spotykanych kultów chrześcijańskich na ziemiach polskich. W XI wieku w Krakowie ufundowano kościół mu poświęcony. Najprawdopodobniej kult Świętego szerzyli benedyktyni tynieccy. Do XIII wieku koncentrował się głównie w Polsce środkowej, wiek później dotarł na Śląsk. Najwięcej kościołów p.w. św. Andrzeja budowano w Wielkopolsce i na Śląsku. W XVII wieku jezuici
w swoich teatrach wystawiali "Dialog św. Andrzeja".

Relikwie św. Andrzeja

Kościół p.w. św. Andrzeja w Szaflarach

Jednym z pierwszych polskich wizerunków św. Andrzeja jest polichromia
z XIV wieku w kościele parafialnym w Jasionej.

W listopadzie 2003 roku sprowadzono relikwie Świętego do kościoła św. Andrzeja w Warszawie.

 Kościół p.w. św. Andrzeja w Wyszkach

W Wyszkach w 1457 roku wybudowano drewniany kościół ku czci Świętego, który przetrwał aż do 1905 roku. Na jego miejscu wystawiono murowany neogotycki. Odpust św. Andrzeja poprzedza czterdziestogodzinne nabożeństwo.

W Częstochowie w kościele p.w. św. Andrzeja i św. Barbary jest przechowywany relikwiarz św. Andrzeja z drugiej połowy XIX wieku. W kościele wisi również obraz ze Świętym z 1747 roku.

Postać św. Andrzeja znajduje się w herbie Złoczewa i Przemętu.

Francois Duquesnoy, 1629-33

Bazylika p.w. św. Piotra w Rzymie

 Camillo Rusconi, 1708-09

Bazylika p.w. św. Jana na Lateranie w Rzymie

Patron:
Szczęśliwych małżeństw, swatów, górników, podróżnych, żeglarzy, rzeźników, rybaków, handlarzy ryb, woziwodów, powroźników, rycerstwa.
Wzywany o pomoc w wyproszeniu potomstwa; w czasie burz, skurczy.

Ikonografia:
Przedstawiany jako starszy mężczyzna w tunice lub płaszczu, często w czasie męczeńskiej śmierci. Jego atrybutem jest: palma, krzyż w kształcie litery X, księga, zwój, sieć, ryby.

 Relikwiarz procesyjny św. Andrzeja w Amalfi

Impresje muzyczne:
Joseph Leopold Eybler - "Missa Sanctae Andreae"
Mikołaj Zieleński - "Mihi autem nimis" (symfonia sacra)
Mikołaj Zieleński - "Venite post me" (pseudomonodia na jeden głos)

Jusepe de Ribera, 1616-18

Kolekcja prywatna

Przysłowia:
Gdy św. Andrzej ze śniegiem przybieży, sto dni śnieg w polu leży.
Kiedy na św. Andrzeja poleje, poprószy, cały rok nie w porę rolę moczy i suszy.
Na św. Jędrzej szukają baby przędzy.
Na św. Andrzeja trza kożucha dobrodzieja.
Św. Andrzej wróży szczęście i szybkie zamęście.
Śnieg na św. Andrzeja to dla zboża zła nadzieja.
Jeżeli na św. Andrzeja wiatr i mgła, to od Bożego Narodzenia będzie sroga zima.
Gdy w Andrzeja deszcz lub slota, w grudniu drogi bez błota.

Agriope keyserlingi - Krzyżak św. Andrzeja

Varia:
W południowej Australii występuje pająk Argiope keyserlingi nazywany potocznie pająkiem krzyżakiem św. Andrzeja, ponieważ swe sieci przedzie w kształcie
litery X.

Order św. Andrzeja

W carskiej Rosji w latach 1698-1917 nadawano Order św. Andrzeja, najwyższe odznaczenie rosyjskie. Miał tylko jedną klasę i był przyznawany za wybitne osiągnięcia cywilne i wojskowe. Do czasu zniesienia, czyli do rewolucji, przyznano ponad tysiąc odznaczeń.

Lektura:
Jakub de Voragine "Złota legenda" - "Żywot św. Andrzeja"

.